WARISAN KETARA SENI ISLAM TEMPATAN: MAHKOTA ATAP MASJID TRADISIONAL MELAKA (TANGIBLE ISLAMIC ART HERITAGE: ROOF CROWN OF THE TRADITIONAL MOSQUES OF MALACCA)
Abstract
Abstrak
Seni bina merupakan warisan ketara bagi sesebuah wilayah Islam terutamanya seni bina masjid. Seni bina masjid tradisional Melaka mempunyai identiti tersendiri daripada segi rekaan bentuk bumbungnya. Asas bentuk bumbung som pecah empat yang dihiasi dengan sebuah mahkota dipuncaknya. Kehadiran mahkota atap di atas bumbung masjid tradisional Melaka menjadikan rekaan seni bina masjid itu sendiri unik dan sangat elegan. Namun begitu, mahkota atap ini telah diancam kepupusan kerana ada yang berpendapat bahawa ia bukan seni Islam dan tidak sesuai berada di bangunan masjid. Kenyataan ini sedikit sebanyak telah menjadi ancaman kepada kewujudan mahkota atap masjid tradisional Melaka. Beberapa buah masjid tradisional di daerah Alor Gajah dilihat telah kehilangan mahkota atapnya dan diganti dengan kubah kecil yang mempunyai bentuk bulan dan bintang di bahagian atas. Kefahaman tentang seni Islam dalam kalangan masyarakat Islam adalah sangat penting supaya warisan rekaan dan seni Islam tempatan tidak hilang disebabkan oleh kefahaman seni Islam yang sempit.
Kata kunci: Mahkota atap, masjid, Melaka, Islam, seni
Â
Abstract
Architecture, especially mosque architecture, is a tangible heritage for an Islamic region. The architecture of traditional mosques in Malacca possesses its own identity due to its unique roof design. The basic roof design is known as “som pecah empat†and at the very top is an adornment that resembles a “crownâ€. The presence of a “crown†on the rooftop of Malacca's traditional mosques makes the architecture truly unique and elegant. However, the very existence of the roof crown is under threat, because some believe it is not a form of Islamic art and is therefore inappropriate for mosques. These views have threatened the existence of the roof crown in Malacca's traditional mosques. In fact, several traditional mosques in Alor Gajah, Malacca have already lost their roof crowns, which have been replaced with small domes tipped with a crescent moon and star. Understanding of Islamic art among the Muslim community is crucial, so that heritage designs and local Islamic art will not disappear due to a narrow view of Islamic art.
Key words: Roof crown, mosque, Malacca, Islam, artReferences
Abdul Halim Nasir. 2004. Mosque architecture in the Malay World. Terj. Omar Salahuddin Abdullah. Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.
Abdul Rahman Al-Ahmadi. 1989. Ragam hias tradisi. Jurnal Budaya (1): 100-113.
Burckhardt, Titus. 1976. Art of Islam: Language and Meaning. Peter Hobson (Penterjemah). London: Islamic Festival Trust Ltd.
Djauhari Sumintardja. 1989. Catatan tentang makna bentuk dan hiasan seni bangunan di Nusantara. Jurnal Budaya (1): 70-98.
Al-Faruqi. Lois Lamya. 1989. Ornamentation in the Islamic arts its functions and structures. Jurnal Budaya (1): 186-198.
Haziyah Hussin. 2006. Motif alam dalam batik dan songket Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Mohd. Taib Osman. 1988. Kebudayaan Melayu dalam beberapa persoalan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Mohd Zariat Abdul Rani. 2005. Antara Islam dan Hinduisme di Alam Melayu: Beberapa catatan pengkaji Barat. Sari 23: 67-82.
Nash Rahman. 1998. Masjid pembentukan dan pembinaan masjid-masjid dunia Malaysia dan Kuala Lumpur. Kuala Lumpur: Puncak Awal.
Nik Hassan Shuhaimi Abdul Rahman. 1998. The encyclopedia of Malaysia – early kingdoms (Vol. 4). Singapura: Archipelago Press.
Perbadanan Muzium Melaka. 1993. Senarai Pewartaan Masjid-Masjid Warisan di Negeri Melaka. Melaka: PMM. [Senarai yang tidak diterbitkan].
Ros Mahwati, Ahmad Zakaria. 2009. Motif Hiasan Tiga buah Masjid abad ke-18. Tesis Sarjana, Institut Alam & Tamadun Melayu, Universiti Kebangsaan Islam Malaysia.
Siti Zainon Ismail. 1987. Seni Cipta Malaysia-Indonesia Satu Tanggapan Sastera dalam Seni Budaya Nusantara. Sari (5): 121-132.
Syed Ahmad Jamal. 1981. Seni rupa dan seni bina. Kertas kerja Seminar Ke Arah Identiti Dalam Senibina. Perpustakaan Negara, Kuala Lumpur, 20-23 Januari.
Zulkefli Aini. 2006. Pengurusan komunikasi masjid berkesan satu tinjauan terhadap penggunaan komunikasi tanpa lisan di kalangan ahli jawatankuasa masjid. Jurnal Pengajian Islam (1): 43-55.
Zulkifli Hanafi. 2000. Pola-Pola Hiasan di Dalam Bangunan Tradisional Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
